کمیته بین‌المللی صلیب سرخ انجمن و سازمان غیردولتی انسان‌ دوستانه است که مقر اصلی آن در شهر ژنو سوئیس است.

کمیته بین المللی صلیب سرخ چه سازمانی است
 
ایده تأسیس این سازمان پس از جنگ داخلی ایتالیا در سال 1859 توسط یک سوئیسی به نام هنری دونانت مطرح شد و سپس در سال 1863 با همراهی چهار نفر دیگر بنیان‌گذاری شد.

کمیته بین‌المللی صلیب سرخ یکی از اعضای نهضت بین‌المللی صلیب سرخ و هلال احمر است. نهضت جهانی صلیب سرخ، یک سازمان بین المللی است که وظیفه کمک رسانی به افراد آسیب دیده از حوادث طبیعی و ساخته دست بشر را در سطح جهان برعهده دارد.

صلیب سرخ با تلاش چه کسی تاسیس شد

در سال 1859 میلادی تاجر جوان سویسی  هانری دونانت به قصد انجام معاملات تجاری از شمال ایتالیا عبور می کرد.

که یک روز قبل از آن  جنگ خونینی بین نیروهای فرانسوی و ایتالیایی از یکسو و قوای اتریشی از سوی دیگر در شمال ایتالیا در منطقه بنام سولفرینو بوقوع پیوسته بود . درین جنگ بیش از سیصدو بیست هزار تن نیروهای رزمی طرفین باهم درگیر بودند، که درنتیجه حدود چهل هزارتن کشته وزخمی در میدان  جنگ بدون پرستاری بجا مانده بودند.

کثرت تعداد زخمی ها سبب شده بود که کارکنان پزشکی نظامی به وضعیت اسفبار آنان نتوانند رسیدگی کنند. زخمی های جنگ در حالت مرگبار و وخیمی قرار داشتند، آنان با مشاهده هرکس با ناله والتماس طلب کمک می کردند، وبا گذشت هر ساعت چندین نفر جانشانرا از دست می دادند. فریاد صداهای هولناک از هرسو بگوش می رسید، در نتیجه هانری دونانت با مشاهده چنین وضعیت ناهنجار تحریک واز ماموریتی که پیشروداشت منصرف می شود، وی به   مراقبت و مداوای زخمی ها مشغول می شود و از ساکنان نزدیک منطقه سالفرینو نیز دعوت می کند تا در این امر انسان دوستانهبه او کمک کنند، این باعث شد که برای اولین بار  گروهداوطلبان را به منظور درمان مجروحان جنگ تشکیل داده شود، ومقدار پولی راکه برای تجارت همراه داشت برای مداوای زخمی ها به مصرف برساند.

زمانی که هانری دونانت از معالجه مجروحان فارغ می شود و به سویس باز می گردد، کابوس رویای جنگ و پیامد های ناگوار آن، همواره او را آزار می داد.

این موجب شد که در سال 1862 م کتابی را تحت عنوان ( خاطره سالفرینو ) به خرج شخصی اش منتشر ساخت. او  دراین کتاب ضمن شرح داستان جنگ سالفرینو و عواقب ناگوار جنگ دو پیشنهاد کلیدی را نیز در آن گنجانید.

پیشنهاد اولی او این بود: که آیا این امکان وجود ندارد که درحالت صلح دواطلبان تربیت شوند تادر حالت جنگ این دواطلبان به درمان مجروحان جنگ بپردازند.

پیشنهاد دومی هانری دونانت چنین بود : باید قوانینی ایجاد شوند که مصونیت این دواطلبان را در میدانهای جنگ تامین کند به عبارت دیگر نیروهای متخاصم نباید این داوطلبان را که مشغول معالجه زخمی های جنگ هستند مورد حمله قرار دهند.

تاریخچه ورود ایران به کنوانسیون بین‌المللی صلیب سرخ

نخستین کوشش ایرانیان برای پیوستن به کنوانسیون‌های بین‌المللی در مورد تشکیلات بین‌المللی صلیب سرخ به دوران پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار باز می‌گردد. ایران در زمان حکومت او و در دسامبر سال 1874/شوال 1291، کنوانسیون مصوب 1864 ژنو را پذیرفت. اما عملاً برای دهها سال پس از این تاریخ هیچ‌گونه اقدامی برای تأسیس مؤسسه، یا سازمانی که عامل اجرایی این کنوانسیون در ایران باشد صورت نگرفت.

 در طی این سالها، جدی‌ترین کوشش ایران در این زمینه، اعزام نماینده‌ای به سومین کنفرانس بین‌المللی صلیب سرخ در ژنو در سال بود. در این کنفرانس، عبدالصمد ممتازالسلطنه سیاست‌مدار و وزیر مختار وقت ایران در پاریس، نقش بسیار مهمی در تبیین نگرش جوامع اسلامی به نشان بین‌المللی صلیب سرخ داشت و توانست موافقت کنفرانس را در پذیرش نشان شیر خورشید سرخ به عنوان نشان رسمی دولت ایران برای جمعیت خود اخذ نماید.

این نشان چند سال بعد از این زمان مورد تأیید کنفرانس دیپلماتیک صلیب سرخ در ژنو نیز قرارگرفت. اگر چه همچنان هیچ نهادی از سوی دولت ایران برای انجام وظایف مربوط به صلیب سرخ بوجود نیامد. فعالیت‌های مربوط به این مؤسسه تنها در اثر کوششهای شخصی افراد و به صورت غیرمتواتر انجام می‌شود. از جمله، تلاشهای دکتر امیرخان اعلم (مشهور به امیراعلم، از جمله دانش آموختگان ایرانی در اروپا در رشته پزشکی و از بنیانگذاران چند بیمارستان به سبک غربی در ایران) در خلال جنگ‌های داخلی ایران بین مستبدین و مشروطه خواهان در سالهای پس از پیروزی انقلاب مشروطیت ایران بود

نشان شیر و خورشید سرخ

در سال 1929 کنوانسیون ژنو در سومین نشست خود پس از به پایان رسیدن جنگ جهانی اول که در کشور سویس و شهر ژنو بر‌گزار شد نماینده دولت ایران و دولت ترکیه از شرکت کنندگان در کنفرانس خواستند که نشان شیر و خورشید (ایران) و هلال احمر (ترکیه) در سراسر دنیا به رسمیت شناخته شود. .این کنوانسیون پروانه داد که ایران از نشان خود یعنی نشان شیر و خورشید سرخ ایران و ترکیه از نشان هلال احمر استفاده کنند و این دو نشان از جانب کنوانسیون به رسمیت شناخته شد.

در سال 4 سپتامبر 1980 پس از انقلاب اسلامی 1357، حکومت اسلامی رسماً اعلام کرد که نشان شیر و خورشید را دیگر استفاده ننموده از این پس فقط از نشان هلال احمر استفاده خواهد نمود.در23 ژوئیه 2000 حکومت جمهوری اسلامی به دولت سویس اعلام داشت که حق این را محفوظ می دارد که هر گاه که بخواهداز نشان شیر و خورشید سرخ دوباره استفاده کند و از وزارت خارجه سویس در خواست کرد که دولت سویس دیگر کشورهای عضو کنوانسیون ژنو 1949 از تصمیم جمهوری اسلامی ایران آگاه سازد.

پذیرش نماد شیر و خورشید سرخ

یک دهه بعد از اتمام جنگ جهانی اول، کنفرانس مهم دیپلمات‌های جهان در سال 1929 میلادی در شهر ژنو، عرصه بسیار مهمی برای کسانی بود که می کوشیدند از آنچه «فجایع جنگ» می نامیدند، بکاهند. یکی از موضوعات اصلی این کنفرانس نیز، مصونیت امدادرسانان در زمان جنگ بود که با توجه به چندین تجربه موفق قبلی، با استقبال اکثر کشورهای جهان همراه بود.

کشورهای مصر و ترکیه رسماً درخواست کردند که کشورهای اسلامی اجازه داشته باشند، از آرم «هلال احمر» برای گروههای امدادرسان در زمان جنگ استفاده کنند. کشور ایران نیز رسماً در خواست کرد که به جای صلیب سرخ و هلال احمر، نشان ویژه خود را داشته باشد: «شیر و خورشید سرخ» که نمادی ملی بود و بر پرچم ایران نیز جای داشت. این درخواست‌ها مباحث گسترده‌ای را به دنبال داشت و با مخالفت‌های بسیاری نیز رو به رو شد. سرانجام کشورهای جهان درخواست ایران را پذیرفتند اما برای استفاده از هلال احمر، استفاده از این نشان را به کشورهای مصر و ترکیه محدود کردند و سال‌ها بعد کشورهای اسلامی دیگر نیز اجازه یافتند تا از هلال احمر استفاده کنند.

تاسیس جمعیت شیر و خورشید سرخ

نخستین رویکرد تشکیل مؤسسه خیریه امدادی در ایران تحت حمایت دولت در سال 1301 خورشیدی صورت گرفت. در این سال به کوشش دکتر امیراعلم اقداماتی برای تأسیس شیر و خورشید با حمایت دولت انجام شد. در سال 1301، دکتر امیراعلم مقررات وضع شده از سوی صلیب سرخ جهانی برای جمعیت‌ها را ترجمه و در اختیار احمد شاه قاجار، پادشاه وقت ایران قرارداد تا شاه آن را مطالعه کرده و مقدمات تشکیل جمعیت فراهم شود.

بر اساس این متن ترجمه شده، نظامنامه اساسی (اساسنامه) جمعیت شیرو خورشید سرخ ایران تهیه و در اسفند ماه 1301 شمسی به امضای ولیعهد، محمد حسن میرزای قاجار رسید. این اساسنامه در 10 فصل و 60 ماده تهیه شده و برابر مقدمه? آن، ریاست افتخاری جمعیت با ولیعهد بود.

اگر چه به روایت دکتر امیراعلم، شاه و ولیعهد با طفره رفتن‌های مکرر، از شرکت در مجلس که به منظور افتتاح جمعیت برپا شده بود، خودداری کردند، اما نخستین جلسه رسمی کمیته مرکزی جمعیت در مرداد ماه سال 1302 تشکیل گردید. جمعیت شیر و خورشید سرخ نخستین و بزرگترین جمعیت خیریه ایران است که عهده دار وظایف مهم و متعددی در مسائل مربوط به امداد رسانی در حوادث غیرمترقبه و امدادی، تأسیس بیمارستان و درمانگاه، تهیه دارو و تجهیزات پزشکی، تربیت پرستار، نگهداری از کودکان بی سرپرست، ارائه برنامه‌های ویژه برای جوانان و برخی فعالیت‌های عمرانی در داخل و خارج از کشور بوده است.

هلال احمر در ایران

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در بهمن ماه 1357، دولت ایران در سال 1980 رسماً به فدراسیون جهانی اعلام کرد که از این پس به جای نماد شیر و خورشید سرخ، همانند دیگر کشورهای اسلامی از «هلال احمر» استفاده خواهد کرد. فدراسیون جهانی صلیب سرخ و هلال احمر نیز اعلام کرد که استفاده از آرم «شیر و خورشید سرخ» به شکلی انحصاری در اختیار ایران است و اگر نظام سیاسی موجود، تمایلی به استفاده از این آرم ندارد، این حق ملغی نمی‌شود.

 بنا به اعلام این فدراسیون، دولت ایران در هر زمانی که بخواهد می‌تواند از نشان شیر و خورشید سرخ استفاده کند و تمامی کشورهای عضو فدراسیون باید به این آرم احترام بگذارند و این آرم، بار حقوقی کاملاً برابر با صلیب سرخ و هلال احمر دارد.